İSLAMCILIK HAKKINDA BAZI MÜLAHAZALAR
1.
İslamcılık hakkında öteden beri çok farklı değerlendirmeler olduğu herkesin malumudur. İslamcılığa çeşitli saiklerle eleştiriler getirenler, kendisini İslamcılığın devamı ve takipçisi görenler, bazı hususlarda şerh düşerek benimseyenler, tamamını değil de bazı yönlerini kabul edenler, tüm şahısları değil de bazılarını kabul edip, sadece kabul ettiklerini ön plana çıkaranlar, İslamcılığın bazı ekollerini kabul etmek şöyle dursun yerden yere vuranlar, İslamcılığı toptan reddedenler, İslamcılığı kendisiyle başlatanlar, geçmişteki tüm faaliyetleri ve girişimleri hatalı/yanlış olarak görenler ve daha pek çok yaklaşımlardan bahsedebiliriz.
Bu farklılıkların temelinde İslamcılığın nasıl okunması gerektiğine dair bir bakış açısı ve usul geliştirememenin yattığını söyleyebiliriz.
Bu bağlamda İslamcılık nedir, ne zaman başlamıştır, bir bid’at midir, geçmişte de benzeri yaklaşımlar olmuş mudur, yoksa modern dönemlere özgü türedi bir yaklaşım mıdır, İslam düşünce tarihindeki mezhepler, ekoller, disiplinler açısından bakıldığında İslamcılığın yeri neresidir, kimler İslamcıdır, oluşan ekoller hangileridir, bu ekollerin temel düşünceleri nelerdir, birleştikleri ve ayrıldıkları alanlar hangileridir gibi sorular anlam kazanmakta; değerlendirmeler de bu sorulara verilecek cevaplara göre şekillenmektedir.
Kanaatimce farklılıkları ve ayrışmaları şekillendiren husus, İslamcılığın tanımı ve çerçevesi meselesidir. Kelimeye dilbilimsel açıdan eleştiriler yapılmış olması, bazı isimlerin pejoratif kullanım kastıyla bu kelimeyi özellikle tercih etmesi, bu yaklaşımlardan haberdar olanların sadece dilbilimsel yönden değil, muhteva ve mahiyet açısından da İslamcılığı “dar, inhisarcı ve siyasi/ideolojik” görmesi, günümüzdeki İslamcılık eleştirilerinin arka planını oluşturmaktadır.
Hala devam ettirilen ve tartışmalara zemin oluşturan böylesi yaklaşımlar, esasında İslamcılığı salt bir terim olarak ele almaktadırlar. İster kabullenilsin, ister reddedilsin, ister siyasi/ideolojik bulunsun, isterse Müslümanların geneline teşmil edilsin İslamcılık, tarihi bir olgu olması ve etkilerini hala devam ettiren bir anlayış olması sebebiyle sadece bir adlandırma meselesine indirgenemeyecek ehemmiyettedir. Ve bu meselenin özünü İslam ve Müslüman kavramları yanında bir de İslamcı kavramına niçin gerek duyulabiliyor sorusu oluşturmaktadır.
İslam ve İslamcılık ilişkisini iki kavramın birbirini içermesi yönüyle değerlendirdiğimizde ya “her Müslüman’ın doğal olarak aynı zamanda İslamcı olacağı” ya da “her İslamcının doğal olarak aynı zamanda Müslüman olacağı” gibi sonuçlara ulaşılıyor. Oysa kendini İslamcı olarak niteleyenlerin din telakkisini nazara vererek kendi din anlayışını kesinlikle İslamcılarla aynı görmeyen geniş Müslüman kitlelerin olduğu da bir gerçektir. Buna son zamanlarda kendini İslamcı olarak tanımlayanların bile artık bu kavramdan pek hoşlanmadıklarını ihsas eden yeni söylemlerini, “İslamcılığın artık bittiği” ve “yeni İslamcılıklar” oluştuğu yolundaki değerlendirmelerini de ilave edersek, adlandırma yanında kavramsal düzeyde bile aslında kelimenin çok da kullanışlı olmadığını, en azından sorunlu olduğunu ifade edebiliriz.
İşte tam da burada her İslamcılık tanımının, İslam dininin çok geniş yelpazesinde kaçınılmaz bir şekilde daima bir sınırlılığa, bir inhisara ve bir daraltmaya götüreceğini görürüz. Bu sebeple İslamcılığı hele hele sadece kendi inhisarcı din telakkisiyle tanımlamaya çalışmak öteden beri olduğu gibi günümüzde de meseleyi içinden çıkılmaz hale getirmektedir.
Müslümanların geçmişte olduğu gibi günümüzde de farklı düşünce ekollerine, dini algılama ve yaşama usullerine sahip olabileceği, bunun da aslında bir “zıtlıklar ihtilafı” değil, “çeşitlilik ve zenginlik ihtilafı” olduğu kabul edilmediği müddetçe bu mesele etrafındaki tartışmalar sürüp gidecektir. Öte yandan modernizmin tekçi ve tek tipçi karakterinin İslam dünyasına da sirayet etmiş olması, bu mesele etrafındaki tartışmaları daha da körüklemektedir. Bu mesele başta olmak üzere pek çok meselemizde hilaf ile ihtilaf farkını anlamamız gerekmektedir. Maksat bir olduktan sonra ve bir delile dayandıktan sonra ortaya çıkan usul ve yöntem farklılıklarını ihtilaf olarak görüp, kabul etmek durumundayız. Ama maksat farklıysa ve bir delile dayanmaksızın aykırılıklar ortaya çıkıyorsa buradaki hilafı da ayrıca değerlendirmeliyiz. İhtilafta maksatlar bir olmakla birlikte yöntemlerde farklılıklar olabilmektedir ve delile dayanma söz konusudur. Hilafta ise maksat ve yöntem farklılığı yanında çoğunlukla bir delile dayanmama, diğer görüşlere karşı çıkma ve aykırı davranma durumu söz konusudur.
Bir Müslüman’ın, kendini İslamcılıktan ve İslamcılardan uzak görmesi, geniş İslam dairesi içinde ne denli mümkünse yine aynı dairede İslamcılığın ve İslamcıların olabileceğini de kabullenmesi gerekmektedir.
Aynı şekilde bir İslamcının da yine geniş İslam dairesi içinde kendisi gibi düşünmeyen Müslümanlar olduğunu, Müslümanların sadece İslamcılarla sınırlandırılamayacağı anlayışını aynı serinkanlılıkla benimsemesi gerekir.
2.
Yukarıdaki mülahazalarla birlikte, en genel anlamda İslamcılık kavramı da, “bir okuma biçimi”, “bir telakki tarzı”, “bir yöntem”, “bir tavır alış” olarak karşımıza çıkmaktadır. İslamcılık bu yönüyle de, sorulabilecek bir dizi sorunun cevaplarına göre değerlendirme konusu olmaktadır.
Kanaatimce İslamcılığın doğru bir zeminde anlaşılabilmesi için, ne zaman ortaya çıktığı, hangi şartlarda ve niçin oluştuğu, hangi maksatları gerçekleştirmek istediği, İslam tarihini nasıl okuduğu, geçmişi, hali ve istikbali nasıl değerlendirdiği, hangi halet-i ruhiyeye sahip olduğu, en genel anlamda hangi çerçeve içinde yer aldığı, kalkış noktası, öncülleri, dayanakları, ele aldığı ve önemsediği temel meseleleri, problem alanları, önerdiği çözüm yolları, usul ve metodoloji konusundaki yaklaşımları, dost ve düşman tanımlamaları, İslamcıların Allah, kainat, insan, hayat, dünya, tarih, güç, iktidar, siyaset, toplum, Batı, teknoloji, medeniyet, terakki, geri kalmışlık vb. kavramlar etrafında oluşturdukları dünya görüşleri, bilgi anlayışları vb. pek çok alanda sıhhatli bilgilenmelere ve metodolojik yaklaşımlara ihtiyaç vardır.
3.
Bu çerçevede İslamcılığın müspet ve menfi tarafları üzerinde artık serinkanlı, komplekssiz yaklaşımlar sergilenebilmeli, mesele özellikle ön plana çıkarılan kimliklere hapsedilmeden ele alınabilmelidir. Öte yandan sadece İslamcılığa hasretmeden din olarak İslam’ın bu coğrafyada yaşayan herkesi ilgilendirdiği ve aslında herkesin meselesi olduğu gerçeği de göz ardı edilmemelidir. Bu meseleye ilişkin düşünenlerin radikal İslamcı, geleneksel Müslüman, modernist Müslüman, ılımlı İslamcı, solcu, sosyalist, Türkçü, muhafazakar, liberal gibi sıfatlarından ziyade yaklaşımlarının, usullerinin ve hüküm cümlelerinin kendisine bakılmalıdır.
Mesela İslamcılığın, modernist etkiler altında gelişen ve modern dönemlere özgü bir hareket olması, dini bir ideoloji haline getirmesi, reaksiyoner oluşu, hezimet psikolojisi üzerine inşa edilmiş bir “kurtuluş ideolojisi” oluşu, geleneği dışlaması ve dışladığı oranda zayıflaması, İslam tarihini okuma biçiminde tarihi, kendisi için bir imkan olarak değil de bir engel olarak telakki etmesi, Batı karşısında yer yer özür dileyici, öykünmeci, hayranlık duyan yaklaşımlar sergilemesi, elit karakterde olması, meseleleri siyasal alana inhisar ettirmesi, niyetlendiği ölçüde güçlü bir ideoloji ortaya koyamaması, rasyonalist yaklaşımlara kendini kaptırması, yer yer pozitivist ve materyalist söylemlerin etkisinde kalması, farklılıkları bir zenginlik olarak görme yerine “tekçi” anlayışlara meyletmesi, terakkici bir karaktere bürünmesi, bazı alanlarda kendi temel kavramlarının öncelik sıralamasını ters yüz etmesi, izahında zorlandığı alanlarda kolaylıkla red ve inkar yoluna giderek, te’vile başvurma, istediği gibi her şeyi “kendi kafasına göre” yorumlama yanlışına sapması, “bunlar batıl ve hurafedir” diyerek pek çok alanda toptancı davranıp, reddedilmemesi gereken şeyleri de red cihetine gitmesi, dini ve din dilini modern olana ve güçlü olana adapte etme, kendisini karşısındakine göre tanımlama ve şekillendirme yanlışına düşmesi, önemli bazı anlayış ve telakkileri yerinden ederken, çok da ön planda olmayan bazı anlayış ve yaklaşımları ön plana geçirme, kavramları konjonktüre göre yeniden tanımlama ve büyük ölçüde içeriğini boşaltarak tanımlama gibi hatalara düşmesi … ve daha sayılabilecek pek çok konuda önce böyle olup olmadığına dair ciddi okumalar, tespitler ve tahliller yapılmalı, ardından buralardan hareketle İslamcılık müspet ya da menfi değerlendirmelerin muhatabı olmalıdır.
İslamcılık özellikle de siyasal veya “Radikal İslamcılık, İslam’ı değil, batıyı; dini değil ideolojiyi ve devrimi merkeze almaktadır. Söylemlerinde dinden ziyade, dünyayı sömüren emperyalizm ve insanlığın kanını emen Siyonizm gibi kavramlar ön plandadır.”(1) şeklindeki eleştirilerden, “İslamcılığın batıyla olan ilişkisi marazi bir aşk ilişkisidir.”(2) veya “İslamcılık batı sorunsalına (saplantısına) takılıp kalmıştır. Batılılaşma ile modernleşme arasındaki çizgi fark edilemezse ve İslamcılar kendi modernleşmelerini gerçekleştiremezse bu anti batıcılık bir sorun alanı olarak devam eder. Artık öteden beri var olan özgüven sorunu aşılmalıdır. Ak Parti, İslamcı entelektüellerin önünde…”(3) mealindeki yaklaşımlara varıncaya kadar ve hangi çevreden geliyor olursa olsun eleştiriler bizzat İslamcı kimliğini benimseyenler tarafından da dikkate alınmak durumundadır. En azından cevap vermek ve hesaplaşmak düzleminde de olsa “İslamcılık eleştirileri” önemsenmelidir.
İslamcılığı devlet ve siyaset söylemleri eksenindeki sınırlılıklarıyla, batı modernizmiyle girdiği hesaplaşma sürecinde tıkanıp kalmakla, özgün olmayıp, “projeci” olmakla, tıkanmakla ve iflas etmişlikle ve aşılması gerektiği kanaatiyle değerlendiren yaklaşımlar da en azından niçin böyle baktıkları ve ne önerdikleri cihetinden muhatap alınmalıdır.
Bu eksende mesela Milli Görüş örneğinde olduğu gibi batı karşıtlığı esasına dayalı söylemle, batıyla diyalogu öneren ve yeni proje arayışlarında olan AK Parti söylemini mukayese etmek ve bu yeni arayışlara destek verip, yer yer öncülük yapan Gülen Hareketi yaklaşımının arka planını anlamaya çalışmak da bu meselenin artık ele alınması gereken yeni düzlemine işaret etmektedir.
Kısacası şimdiye değin geleneksel İslam’ı eleştiriye tabi tutan İslamcıların bizzat kendilerinin de artık öz eleştiri yapma zamanı gelmiştir.
4.
İslamcılıkla birlikte merkezin kayması, ilmi çalışmalarda ve zihinsel işleyişlerde referans çerçevesinin değişmesi, “paradigma farklılaşması”, değerler sisteminin altüst olması, oryantalizmin ilim siyasetinin farkına varılmaması ve emperyalizmle paralel yürüdüğünün ıskalanmış olması, epistemolojide tekçi yaklaşımın tahakkümü, mesela rasyonalizmin tek geçer akçe kabul edilmesi, pek çok İslamcının keşifle, ilhamla alay eder hale gelmesi, kader, tevekkül, tasavvuf ve tarikat çevrelerindeki zühd anlayışı vb. konuların, problemlerin sebebi olarak görülüp mahkum edilmesi, bunun karşısında bilim, teknoloji, bilimsel yaklaşım vb. yeni söylemlerin adeta kutsallaştırılması, tarihin ve geçmişin kötü olduğu, geleceğin iyi olacağı şeklinde özetlenebilecek batılı “düz doğrusal seyreden, ilerlemeci tarih anlayışı”nın kabul edilmesi, bu çerçevede geçmişin kötülenmesi, divan edebiyatının, şerh ve haşiye geleneğinin kötülenmesi, bir “inhitat edebiyatı” söyleminin yaygınlaştırılması, pozitivist karakterin ön plana çıkmasıyla tecrübe edilemeyenin hurafe olarak görülmesi, dini alanın sınırlandırılması ve daha sayılabilecek pek çok başlık “İslamcılık meselesi” ekseninde ele alınıp, değerlendirilmelidir.
Bu bağlamda Batı düşünce tarihi için kırılma noktaları diyebileceğimiz reform, Rönesans süreçlerinin, özellikle de hümanizm ve aydınlanmayla birlikte ulaşılan paradigmanın, İslam düşüncesine ne tür etkileri olduğunun ve modern dönemlerde “Müslüman akılları” nasıl tesir altına aldığının daha bir hassasiyetle tahlili yapılmalıdır. Tabii bu arada akıldan değil, akıllardan bahsedildiği de unutulmamalıdır.
5.
İslamcılık hakkında günümüzde yapılan bazı değerlendirmelerin çok yüzeysel kaldığı, derin tahlillere ve okumalara istinad eden yaklaşımların maalesef istenen düzeyde olmadığı, hele bu alanda kendisini “İslamcı” olarak tanımlayanların bilimsel yeterliliğini bırakalım, ilgi düzeyinde bile yetersiz kaldıkları da teslim edilmesi gereken bir gerçektir.
Kendi meselelerimiz hakkında sıhhatli değerlendirmeler yapmak bir yana, meselelerimizin ne olduğunun tespiti bile maalesef yapılabilmiş değil. Konuştuğumuz alanlarda meselenin özüne nüfuz etme anlayışından uzaktayız ve çoğunlukla meselelerin etrafında dolanıp duruyoruz. Mesela İslamcılığın 19. ve 20. yüzyıllardaki söylemlerinden sonra 21. yüzyıl perspektifinin ne olacağına dair, dünyaya neler söyleyebileceğine veya şu anda böylesi bir potansiyele sahip olup olmadığına dair pek konuşamıyoruz. İsimler ve ekoller üzerindeki tartışmalara, spekülasyonlara, İslamcılığın kimle başlatılacağı, mesela Cemaleddin Afgani gibi dışarıdan(!) biriyle mi, yoksa Namık Kemal, Ali Suavi, Ahmed Cevdet Paşa gibi yerliler mi başlatılacağı, kimin peşinden gidileceği gibi başlıklara dalınca meselenin asıl ele alınması gereken yönleri buharlaşıp gidiyor.
Modernistler, radikaller, muhafazakarlar, ılımlılar, gelenekselciler, gelenekçiler derken meselenin özüne hiçbir zaman değinilemiyor. Asıl sorulması gerekenlere gelinemiyor.
6.
Bazı yönlerine yukarıda değinilen eleştiriler yanında, İslamcılığın Müslümanlara kazandırdıkları da gözden ırak tutulmamalıdır.
İslamcılık, ümmetin belki de en zor dönemlerinde ortaya çıkmış ve bazı ciddi sorumlulukları üstlenmiş bir arayışlar toplamının da adıdır.
Aynı zamanda, özellikle İslam Dünyası’nda uyanışlara vesile olmuş, ümmetçi düşünceyi gündeme taşımış, anti-emperyalist karakteri de olan bir yöneliştir.
İslamcılığı kendi tabii gelişimi içerisinde ele aldığımızda, günümüzden bakıp da hata ve yanılgılarını görmek ne kadar mümkünse, bütün eksikliklerine rağmen iyi niyetlerle girişilmiş bir çabalar bütünü olarak değerlendirmek de mümkündür.
Bu açıdan baktığımızda İslamcılık düşüncesinin pek çok alanda müspet katkılarından da bahsedilebilir.
İster menfi yönleri gündeme taşınsın, isterse müspet yönlerinden bahsedilsin, İslamcılığı yekpare bir düşünce ve anlayış olarak değerlendirmek yanıltıcı olur. İçerisinde farklı yönelişlerin olduğu, farklı bakış açılarına sahip kişi, ekol ve anlayışların toplamının İslamcılık çerçevesinde yer aldığı gerçeği de unutulmamalıdır.
İslamcılığın herkesçe kabul edilebilir bir şekilde tanımlanamazlığı, amorfluğu, her kalıba uyması, dileyenin dilediği gibi tanımlayabilmesi, dilediği gibi mahkum edebilmesi gerçeği göz önünde tutulursa bunun tabii bir sonuç olduğu, birilerinin zannettiği gibi bir kusur, bir noksanlık olmadığı da ifade edilebilir.
İslamcılıkla ilgili tanım denemelerinde genelde sübutîlik üzerinden değil, selbîlik üzerinden yapılan tavsifler ön planda tutulduğu için, İslamcılığın ne olduğundan ziyade ne olmadığı anlaşılırlık kazanabilmektedir. Mesela bir İslamcı, gelenekçi olmadığını, tasavvufçu olmadığını, modernist de olmadığını fakat Müslüman ifadesinin de kendisini tam anlamıyla ifade etmeye yetmeyeceğini, diğer “sıradan” Müslümanlardan farklı oluşunu belirtebilmek için İslamcılığın burada en kullanışlı kavram olduğunu düşünebilmektedir. Ama bu durum sadece bir İslamcının, kendisini diğer Müslümanlardan farklı olduğu yönler dolayısıyla tanımlamasına yaramaktadır ki; bu da ayrımcılığa ve ayrışmaya kapı aralamakta, ithamları, suçlamaları hatta bazen tekfiri bile beraberinde getirebilmektedir.
7.
İslamcılık tartışmalarını bizzat yaşayanlar ve günümüzde bu meselenin doğrudan muhatapları olarak bizler nelerle yüz yüzeyiz ve bu konuda neler yapabiliriz?
Bu çerçevede bence modern dönem İslam düşüncesinin ve daha özelde İslamcılığın ciddi bir tahlil ve tenkide tabi tutulması gerekmektedir.
İslamcılık, İslam tarihinde tabii bir şekilde ortaya çıkan bir anlayıştan ziyade bir buhran döneminde, hezimet psikolojisi altında, bir kurtuluş ideolojisi olarak ve “acil çözümler bulma” anlayışı çerçevesinde ortaya çıkmıştır. Bu sebeple hatalı ve çıkış şartlarıyla malûl tarafları vardır. İşte bu yönlerinin serinkanlılıkla yeniden ele alınması ve değerlendirmeye tabi tutulması gerekmektedir.
İslamcılık “kendi” temel sorunlarını yeniden tanımlamalıdır.
Kullanılan dil ve söylem yeni baştan gözden geçirilmeli, dilde ve iktidar anlayışında göze çarpan modernist etki yeni baştan sorgulanmalıdır. Kime karşı ve niçin mücadele edildiği yeniden değerlendirilmeli, zamanın ve şartların değişimi yeniden hesaba katılmalıdır.
Daha önceki tarihlere gitmek mümkünse de genel yaklaşımlarda baz alınan 1908 yılından bu yana tam 100 yıl geçmiş bulunuyor. Bu 100 yıl boyunca İslamcılık etrafında yaşananlar artık hak ettiği ilgiyi bulmalı, muhasebesi yapılmalı, gelecek öngörüleri tespit edilmeli, yeni yaklaşımlarla meselenin çerçevesi yeniden belirlenmelidir.
İslamcılık eleştirileri nazar-ı dikkate alınmalı, kim yapıyor olursa olsun bu alandaki eleştiriler ciddiyetle masaya yatırılmalıdır. Tabii ki burada eleştirilerin seline kapılıp, “vur abalıya” mantığıyla hareket edilmemeli, İslamcılık bir kalemde reddedilmemeli,
günümüz şartlarında geçerliliği olacak bir tarz ve üslupla yeniden üretilmeli, eksik ve aksak olan tarafları tamamlanmalı, ideolojik yönden güçlendirilmelidir.
İslamcılık, hiçbir zaman tek bir çevrenin inhisarına terk edilmemeli, “kargadan başka kuş tanımayan”, hizipçi, sekter yaklaşımlara prim verilmemeli, İslam’ı ve Müslümanları sadece kendisinden ve kendi anlayışlarından ibaret gören sığ yaklaşımlar kesinlikle terviç edilmemeli, İslam’ı ve Müslümanları temsil etmenin çok ağır ve sorumluluk gerektiren bir yük olduğu bilinciyle hiç kimse tek başına böylesi bir yükün altına girme yanlışına düşmemeli, düşenler uyarılmalıdır.
Ülke ve dünya gerçekliğinden kopuk, aslında tarih dışı diyebileceğimiz düşünme biçimlerinden, yapılanma anlayışlarından, tarihe, topluma, tabiata, insan benliğine uzak anlayış ve yaklaşımlardan sarf-ı nazar edilmeli. Kendi dar dünyasının sınırlarıyla düşünüp, hareket eden bazı çevrelerde olduğu gibi İslamı ve Müslümanları kendi varlığı ve yokluğuyla eşitleyip, korkularını ve sevinçlerini sadece kendisine endeksli hale getirme yanlışından vazgeçilmelidir.
8.
İslam tarihini ve geleneksel fıkıh yöntemlerini eleştiren kişi ve çevreler, İslamcılığın 100 yıllık söylemlerini de eleştirebilmeli; değişen şartlar muvacehesinde İslamcılığın 21. yüzyıl perspektifi belirlenirken, hem İslam dünyasındaki hem de dünyadaki değişmeler ve gelişmeler hesaba katılmalıdır.
İslamcılık tartışmaları geçmişte olduğu gibi yine karşıtlıklar düzlemine hapsedilmemelidir. Geçmişinde İslamcı kimliğiyle tanınanların bazı yaklaşımlarında pervasızca hareket ederek, dinin sabitelerini bile hiçe sayma tavrı sergilemesi ne kadar yanlışsa; kendini “daha İslamcı” gören bazı çevrelerin, atılan her adımı sapma ve savrulma olarak görmesi, hatta bu adımları atanları ihanetle suçlaması da en az o kadar yanlıştır.
Özellikle Türkiye üzerinden değerlendirme yapacak olursak; artık İslamcılığı belli çevrelerin inhisarından kurtarma ve bazı yeni söylemlere kapı aralayabilme vaktinin geldiğini söyleyebiliriz.
Mesela Ak Parti değerlendirmelerinde “batı sorunsalını aşarak, İslamcılığa yeni bir soluk aldırmak ve İslamcı entelektüellerin önüne geçmek”, “İslamcı alandan batı ile barışık bir kesim olmak” tespitleri yanında “batının dümen suyuna girmek”, “batıyla işbirliği yapmak”, “batının Ortadoğu projelerinin taşeronluğunu üstlenmek”, “vatanı satmak”, “İslamcılığa ihanet etmek” gibi aşağılayıcı ve dışlayıcı ifadeler de sıkça kullanılmaktadır.
Aynı denklemin Gülen Hareketi için de kurulduğu, bu hareketle ilgili değerlendirmelerin de hemen hemen aynı söylemlerle ifade edildiği bilinmektedir.
Meseleyi nihayetinde daima böylesi bir zemine çekmek doğru mu? İslamcılık, her hal u karda hep “birilerinin ihaneti”, başka birilerinin de “sağlam Müslümanlığı” temelinde mi tartışılacak? Güncel sorunlarımıza, geleneksel yaklaşımlarımızdan da beslenerek yeni bir teorik çerçeve belirleyemez miyiz? Yeni yaklaşımlardan, yeni fıkıhlardan, yeni hakikat anlayışlarından, yeni usullerden bahsedemez miyiz? Ya da mevcut tartışmalarımızı eski de olsa bir usul çerçevesinde izaha kavuşturamaz mıyız?
Kanaatimce İslamcılık tartışmalarının yönünü ve asıl zeminini biraz da bu sorulara vereceğimiz cevaplar belirleyecek.
Bu bağlamda pek çok meselemiz yanında İslamcılık tartışmalarına da ışık tutacağına inandığım bir makaleye ve o makalede önerilen bazı hususlara dikkat çekmek istiyorum.
Makale, “Açık Medeniyet: Bir Fıkıh Medeniyeti Olarak İslam” başlığıyla Ay Vakti dergisinin Medeniyet Özel Sayısı’nda yayınlandı. (Prof. Dr. Recep Şentürk’ün kaleme aldığı makale için bakınız: Ay Vakti, Medeniyet Özel Sayısı, Yıl:7, Sayı:82-83-84, İstanbul, 2007)
“Açık fıkıh”, “açık medeniyet”, “açık toplum”, “açık bilim”, “açık ahlak” gibi kavramların bolca kullanıldığı bu makalede benim en çok dikkatimi çeken ve İslamcılık tartışmaları açısından altını çizmek istediğim husus, fıkha getirilen tanım olmuştur.
Makalenin hemen başlarında yapılan tanıma göre “fıkıh, çok-değerli mantıkla işleyen, çok katmanlı varlık, yöntem, hakikat, anlam ve değer anlayışına dayalı, farklı görüşleri içinde barındıran ve değişime açık bir bilimdir.”
Bu tanım yanında fıkıhla ilgili aşağıdaki tespitleri baz alarak düşünecek olursak zannediyorum İslamcılık tartışmaları, iki değerli mantık (doğru-yanlış; yasal-yasal olmayan) düzlemine sıkıştırılmaktan kurtulacak ve özlenen ufuklara yelken açabilecektir:
Fıkıh, sadece Müslümanların değil, tüm insanların “medeniyet problemini” çözebilecek potansiyele sahiptir.
Fıkıh, çoğulcu ve açık bir toplum öngörür.
Çok medeniyetli ve çok kültürlü dünya düzeninin kuramsal ve normatif temelleri fıkıh tarafından inşa edilmiştir ve fıkhın medeniyet kuramının Endülüs’ten Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyadaki 14 asırlık somut tarihi uygulamaları insanlık için bir ilham kaynağı olabilir.
Fıkıh, çok-değerli mantıkla işler.
İslam’da normatif hakikat tek değildir. Bu yüzden farklı içtihatlar ve mezhepler doğmuştur.
İslam hukuku çoğulcu bir hukuk sistemi üretir.
İslam hukuku, (tarihi) değişime ve (coğrafi) çeşitliliğe açıktır.
İslam hukuku başka hukuk sistemlerinden istifadeye açıktır.
Makalede fıkıhla ilgili değerlendirmeler yanında bilimle ilgili değerlendirmeler de dikkat çekicidir. Batı dünyasının özellikle pozitivist bilim ve ulus devlet süreciyle gelip tıkandığı “tek katmanlı” varlık, bilgi, değer, anlam ve hakikat anlayışı eleştirilmekte; çoğulcu bir dünya düzeni için “çok katmanlı” varlık, bilgi, değer, anlam ve hakikat anlayışına geçiş önerilmektedir. Bunları insanlığa sunacak anlayışın adresi olarak da İslam düşüncesine ve daha özelde de fıkha işaret edilmektedir.
Bu çok katmanlılığa karşılık gelen isimlendirmeler çerçevesinde İslam düşüncesinde yer alan “meratibü’l-vücud”, “meratibü’l-ulum”, “meratibü’l-usul”, “meratibü’l-meani”, “meratibü’l-ahkam”, “meratibü’l-hakaik”, “meratibü’s-süluk” gibi ıstılahlar ele alınarak, buradan hareketle “açık bilim”, “açık toplum”, “açık medeniyet” gibi kavramlar temellendirilmeye çalışılmaktadır.
Tüm bu tespitleri de göz önünde tutarak İslamcılık hakkındaki mülahazalarımıza son olarak şunları da ekleyebiliriz:
Artık İslamcılık, haklar, dokunulmazlıklar, hürriyetler, çoğulculuk, açıklık gibi konu başlıklarında tüm insanlığı kuşatacak yeni bir yaklaşımla meseleleri ele almalıdır.
Dünyanın geldiği nokta ve gideceği istikamet kesinlikle göz ardı edilmemelidir. Tüm insanlığın benimsediği bazı ortak değerlere sırt çevirerek bir yere gidilemeyeceği anlaşılmalıdır.
Farklılıklar bir zenginlik olarak görülmeli, hatta insanlığın tek tipleştirilmesinin önündeki engel olması yönüyle farklı düşünce ve yaşayış usulleri muhafaza edilmeli, teşvik edilmeli ve desteklenmelidir. Baskıcı ve otoriter anlayışlar yerine, farklılıkları kabul eden ve bir arada yaşayabilmenin yöntemleri üzerinde kafa yoran anlayışlar benimsenmelidir.
Dipnotlar
(1) Mustafa Akyol, “Dindar Olmayan İslamcılık”, Radikal Gazetesi, 22 Eylül 2005
(2) Necati Polat, “Masal Olarak Batı”, Zaman Gazetesi, 23 Mart 2007
(3) İhsan Dağı, “İslami Kimlik Batısız Olamaz Mı?”, Zaman Gazetesi, 6 Mart 2007; “Cevabı Aranan Soru: Kim Korkar Batıdan ve Modernleşmeden?”, Zaman Gazetesi, 22 Mart 2007
Not: Bu yazı üç aylık periyotlarla çıkan ÖZGÜN DÜŞÜNCE dergisinin ilk sayısında yayınlanmıştır.
